Podstawowe informacje: praca, JDG
W opracowaniu przedstawiłem informacje o jednoosobowej działalności gospodarczej JDG oraz dodatkowe, ujawniające jej miejsce i znaczenie w strukturze gospodarki narodowej. W pięciu punktach opracowania obok podstawowych informacji statystycznych umieściłem także swoje komentarze doprecyzowujące lub rozszerzające poruszane zagadnienia.
Zbieranie danych nie było pozbawione trudności. Wykorzystałem dane głównie pochodzące z GUS i - jako uzupełnienie - informacje pochodzące z innych źródeł. GUS publikuje dane roczne z opóźnieniem 0,5-2 letnim i w podziale najczęściej na przedsiębiorstwa mikro, małe, średnie (MŚP) i duże, a nie w użytecznym dla mojego opracowania podziale na JDG i pozostałe podmioty. W innych publikacjach mediów branżowych powołujących się na GUS z trudem wyłuskałem interesujące mnie informacje. Posiłkowałem się także bezpośrednio źródłem GUS. Dane przedstawiają stan na 2024 r. lub wcześniejsze lata. Trzeba zaznaczyć, że w l. 2022-24 sytuacja w gospodarce dynamicznie się zmieniała. Struktura przedsiebiorstw, liczebności JDG, przepływy przedsiębiorców pomiędzy JDG a innymi formami organizacyjnymi firm (np. sp. z o.o.), albo pomiędzy JDG a pracą etatową w innej firmie (zamknięcie nierentownej JDG), istotnie różniły się w kolejnych latach. Dlatego użyte dane z różnych lat tego okresu mają charakter poglądowy. Nie wykorzystałem Raportu PARP (2025), bo - podobnie jak GUS - PARP publikuje dane w podziale na MŚP. Ich dane obejmują tylko podmioty niefinansowe (których wyniki gospodarki realnej wliczane są do PKB). PARP pomija podmioty finansowe (których wyniki nie są wliczane do PKB). Do moich analiz potrzebuję obu grup, bo są w nich zatrudniani pracownicy. Nie wykorzystałem innych baz danych statystycznych, do których nie mam dostępu: ZUS, CEiDG, MF. Później wraz z kolejnymi publikacjami GUS zweryfikuję informacje statystyczne (informacje aktualizuję na bieżąco).
Liczba podmiotów gospodarki narodowej (REGON - osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą JDG, bez osób fizycznych prowadzących gospodarstwa indywidualne w rolnictwie, wg GUS): 5,3 mln, w tym:
- przedsiębiorstwa (firmy) aktywne: 2,8 mln
- instytucje, organizacje: 2,5 mln
Wymienione wcześniej przedsiębiorstwa aktywne (2,8 mln) podzieliłem na dwie grupy:
- 2,1 mln aktywnych zarejestrowanych JDG
- 0,7 mln pozostałych zarejestrowanych podmiotów (spółki prawa handlowego, spółki osobowe, itd.)
W grudniu 2024 liczba pracowników ogółem wyniosła 15,2 mln (GUS), w tym:
- 11,9 mln pracowników najemnych (10,8 mln pełnozatrudnionych, 0,9 mln niepełnozatrudnionych, 0,2 mln pracujących o nieustalonym wymiarze)
- 3,2 mln: pracujących na własny rachunek (2,1 mln samozatrudnionych) i pomagających im członków rodzin (1,1 mln)
- 31 tys. pozostałych
Z powyższego warto podkreślić, że zgodnie z definicją GUS przedsiębiorcy samozatrudnieni JDG są pracownikami.
Podejrzewam, że liczba 15,2 mln pracowników (ogółem) oznacza liczbę miejsc pracy - niektórzy pracownicy zajmują więcej niż jedno stanowisko pracy. Pracownicy etatowi mogą poza godzinami pracy w macierzystej firmie pracować na drugi etat w innej, albo na umowę zlecenie lub o dzieło, realizować się jako samozatrudnieni JDG (działalność ewidencjonowana), albo właściciele spółek, np. sp. z o.o. Osobiście znam kilka osób pracujących na etacie w korporacji i jednocześnie prowadzących sp. z o.o. w innej dziedzinie (niepłacących z tego tytułu składek ZUS). Inna sprawa - kiedy pracownik etatowy dorabia na lewo (w swojej nieewidencjonowanej - ukrytej działalności gospodarczej) poza godzinami pracy w firmie pracodawcy. Ta działalność nie powiększa liczby JDG w Polsce, choć ma ona wpływ na PKB i obniżenie konkurencyjności na rynku (więcej o ukrytej działalności w p. 2. opracowania).
W styczniu 2025, podobnie jak w poprzednim miesiącu, pracujących na własny rachunek (samozatrudnionych) było ok. 2,1 mln (GUS). Natomiast rząd kierując ustawę o uldze w składce zdrowotnej dla przedsiębiorców (link: Sejm informacja o Ustawie 2025 r., link: Ustawa z dnia 4 kwietnia 2025 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw) wskazał, że zyska na niej 2,45 mln spośród 2,6 mln samozatrudnionych przedsiębiorców (link: firma.pl). Różnica liczebności pomiędzy danymi GUS a rządowymi wynosi 0,5 mln przedsiębiorców. Z czego ona wynika? Na podstawie własnego śledztwa wnioskuję, że Ustawą objęto szerszą grupę przedsiębiorców niż opublikowaną przez GUS. Z Ustawy z dnia 4 kwietnia 2025 r. i jej odniesień do innych ustaw wynika, że ulga w składce zdrowotnej była kierowana do przedsiębiorców:
- pracujących na własny rachunek (cztery formy podatkowe, o których więcej będzie 5. punkcie opracowania), wolne zawody (zryczałtowany podatek od przychodów działalności gospodarczej)
- wspólników spółek osobowych oraz wspólników jednoosobowych sp. z o.o.
- prowadzących publiczne lub niepubliczne szkoły, inne placówki wychowania przedszkolnego, itp.
Według COIG(2020)-link dane GUS mogą obejmować JDG: aktywne, zawieszone, zamknięte (o których zamknięciu informacja jeszcze nie dotarła do ZUS) oraz fundacje i stowarzyszenia (które nie są przedsiębiorstwami). To jest taki polski bałaganik publikowanych zbiorów statystycznych. Według ZUS (za: COIG) w 2020 r. było 2,8 mln osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (aktywni, zawieszeni, zamknięci), w tym było 2 mln aktywnych JDG według CEiDG, z których 1,7 mln (85%) to samozatrudnieni odprowadzający składki tylko za samych siebie (niezatrudniający pracownika). W 2024 r. (GUS) liczba pracujących na własny rachunek i niezatrudniających pracowników najemnych również wyniosła 1,7 mln.
JDG - jednoosobowa działalność gospodarcza. Przedsiębiorcy prowadzący JDG mogą być nazywani zamiennie: przedsiębiorcami JDG, samozatrudnionymi, pracującymi na własny rachunek.
JDG to działalność osobowa rejestrowana w CEiDG. To nie jest spółka prawa handlowego, stowarzyszenie, fundacja, czy publiczny zakład opieki zdrowotnej, rejestrowane w KRS. Z przedsiębiorcą JDG nie można utożsamiać wspólników spółek: cywilnej, jawnej, partnerskiej, którzy również rozliczają się z fiskusem (PIT) według czterech form podatkowych.
Jeśli Ty, jako osoba fizyczna wykonujesz coś dodatkowo na własną rękę i masz za to regularnie dochody unikając podatków, to też wykonujesz działalność - ale nieewidencjonowaną lub ukrytą (szara strefa). W świetle prawa jesteś przedsiębiorcą. Od działalności nieewidencjonowanej musisz odprowadzić podatki. Od ukrytej zapłacisz kary.
Ukryta, nieewidencjonowana działalność realnie zwiększa liczbę aktywnych JDG w gospodarce polskiej. Ale formalnie jej nie zwiększa, bo nie jest zarejestrowana w CEiDG. Ukrytą działalność JDG prowadzą osoby fizyczne, które unikają opodatkowania części swoich dochodów (PIT, składka zdrowotna, VAT, opłaty skarbowe, podatki lokalne, itd.) z niezarejestrowanej działalności. Nie płacą też składek społecznych ZUS.
Liczba firm JDG jest tożsama z liczbą przedsiębiorców samozatrudnionych JDG. Liczba aktywnych JDG zarejestrowanych w CEiDG zmienia się w każdym miesiącu. Czasem przybywa JDG, czasem ich ubywa (działalności JDG są zamykane przez samych przedsiębiorców lub zamykane są po ich śmierci przez bliskich). Liczbę JDG reguluje rynek i państwo (system podatkowy, prawny, zmiany w gospodarce - popyt, konkurencja, inwestycje - patrz: Ryzyko prowadzenia działalności JDG, 7.2025).
JDG mogą prowadzić przedsiębiorcy zatrudniający co najmniej jednego pracownika lub nie zatrudniający nikogo. W 2024 liczba JDG bez zatrudnionego pracownika wyniosła 1,7 mln.
W 2018 r. 27% przedsiębiorców JDG zatrudniało co najmniej jednego pracownika na etacie. JDG zatrudniało łącznie 2,3 mln pracowników etatowych (patrz: link do dokumentu pdf “Klasteryzacja jednoosobowych działalności gospodarczych 2018”, gov. 2022).
Przedsiębiorcy JDG mogą przeprowadzać transakcje w ramach dwóch modeli biznesowych:
- Business-to-Consumer (B2C): zaspokajają potrzeby wszystkich odbiorców - konsumentów i innych przedsiębiorców oraz
- Business-to-Business (B2B): zawierają kontrakty z innymi przedsiębiorcami lub tylko jednym przedsiębiorcą, tworząc z nim relację biznesową o charakterze monopsonu (pojęcie ek.).
W centralnych rejestrach nie prowadzi się statystyk liczebności B2B i B2C, dlatego nie są znane ich udziały w JDG ogółem. Pomiędzy oboma modelami JDG istnieją różnice w ryzyku biznesowym:
- B2C: prawa konsumenta C
- B2B: warunki dyktuje silniejszy kontrahent biznesowy
Obie grupy przedsiębiorców JDG (B2C i B2B) wykonują zawody obejmujące szeroki wachlarz możliwości i potrzeb rynkowych. Zawody wykonywane przez JDG można znaleźć w bazie klasyfikacji PKD CEiDG: Link do bazy PKD.
JDG mogą (nie muszą) założyć twórcy, artyści, wolne zawody, Link do artykułu.
W branży IT popularne są kontrakty B2B. W 2024 r. struktura pracujących w IT była następująca:
- 47% B2B (freelancerów, dla 57% z nich było to dodatkowe źródło dochodu)
- 46% pracowników z umową o pracę
- 7% pozostałych (staż, kontrakty menadżerskie)
Patrz: link do artykułu biznes.pap.
Kontrakty menadżerskie mogą być zawarte pomiędzy dwoma podmiotami gospodarczymi (B2B) lub np. jako umowa o pracę UoP pomiędzy pracodawcą a pracownikiem (swoboda zawierania umów cywilnoprawnych). Firmy rekrutujące pracowników czasem proponują wybór jednej z kilku form kontraktu: np. UoP, B2B, umowy zlecenia, o dzieło. Warto zwrócić uwagę, że zaproponowanie przez firmę rekrutującą kontraktu B2C innemu podmiotowi JDG nie ma sensu, jest wbrew definicji B2C, dlatego oznaczenie B2C jest rzadko używane w dyskursie publicznym i mało popularne.
Nie sposób znaleźć w Internecie liczebności wykonywanych zawodów przez przedsiębiorców JDG, choćby w podziale na sekcje PKD (GUS publikuje takie dane łącznie z pomagającymi członkami rodziny - np. w grudniu 2024 r. największe udziały miały sekcje: A-34%, G-12%, F-11%, M-9%). Najwięcej jest opracowań dla sekcji IT. W grudniu 2023 r. usługi oprogramowania i doradztwa IT (z sekcji J bazy PKD) prowadziło 193 tys. JDG, czyli B2B (patrz: link - brandsit.pl 2025). Liczba samozatrudnionych przedsiebiorców JDG w branży IT stanowiła wtedy ok. 7,4% JDG ogółem (z 2,6 mln JDG - patrz: link do MGBI.pl; artykuł MGBI “Ile lat działa przeciętny polski przedsiębiorca?” skupia się na analizie stażu JDG w sekcjach według PKD).
Stopniowo rośnie popularność umów B2B w innych branżach, np. gastronomicznej, turystycznej, modowej.
Przedsiębiorca JDG rozlicza się z fiskusem według jednej z 4 form podatkowych:
- skala podatkowa, inaczej: zasady ogólne (podatek 12%/32%)
- podatek liniowy od dochodów (19%)
- ryczałt od przychodów (od 2% do 17%)
- karta podatkowa (podatek ustalany przez Naczelnika Urzędu Skarbowego)
Oprócz stawek podatkowych cztery formy opodatkowania działalności gospodarczej różnią się możliwościami (lub ich brakiem) obniżającymi podatek: skorzystania z ulg, rozliczenia z innymi dochodami, rozliczenia kosztów uzyskania przychodów. Wybór formy podatkowej zależy od rodzaju działalności JDG, rzadziej od preferencji przedsiębiorcy (patrz: Jak wybrać optymalną formę opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej, gov.pl).
W 2018 r. struktura przedsiębiorców (JDG i sp. osobowych) rozliczających się jedną z czterech form opodatkowania była następująca:
- 1,14 mln (50%) skala podatkowa
- 0,513 mln (23%) podatek liniowy
- 0,508 mln (22%) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
- 0,107 mln (5%) karta podatkowa
(źródło: wyniki obszernej analizy JDG za rok 2018 r. obejmującej kategorie, np.: dochód/przychód, liczba zatrudnionych, PKD, status eksportera, płatnicy VAT, jedyne albo drugie, obok pracy etatowej, źródło dochodu przedsiębiorcy, wiek firmy JDG, przedstawiono w “Klasteryzacja jednoosobowych działalności gospodarczych 2018”, gov. 2022, pdf).
JDG może być płatnikiem VAT lub nie. Istnieją zwolnienia podmiotowe lub przedmiotowe VAT.
Przedsiębiorca JDG odprowadza składki społeczne ZUS za siebie w pełnej wysokości (w sensie: nikt za niego nie płaci jego dodatkowej części składek, jak ma to miejsce w przypadku pracownika etatowego). Bez względu na wysokość swoich dochodów może on płacić minimalne składki ZUS. Według raportu PSE dla ZUS (2024 r.) 99,18% przedsiębiorców JDG opłaca za siebie składki społeczne ZUS w minimalnej wysokości. Natomiast niecały 1% JDG opłaca za siebie składki ZUS w dowolnie większej wysokości.
Istnieje kilka grup stawek ZUS dla JDG:
- pełny ZUS
- preferencyjny ZUS
- ulga na start
- mały ZUS plus
Preferencyjne stawki ZUS (preferencyjny ZUS, ulga na start, mały ZUS plus) są krótkotrwałą ulgą dla przedsiębiorców JDG, którzy spełniają szczególne, zdefiniowane przez ZUS warunki, np. prowadzą pierwszą w życiu działaność gospodarczą. Preferencyjne stawki ZUS obniżają koszty firmy z tytułu płacenia składek społecznych, pozwalają oszczędzić dochody JDG. Z drugiej strony nieobniżone kosztami dochody rodzą wyższą podstawę dla podatku dochodowego i składki zdrowotnej (skala podatkowa). Obniżone składki społeczne ZUS oznaczają niskie świadczenia emerytalne i rentowe w przyszłości.
Przedsiębiorcy JDG płacą składkę zdrowotną obliczoną jako odsetek od dochodów (skala podatkowa, podatek liniowy) lub przychodów (ryczałt) nie mniejszą od minimalnej kwoty. Kiedy przedsiębiorcy nie zarobią nic lub zbyt mało, muszą zapłacić składkę zdrowotną w minimalnej kwocie.
