Działalność prokuratury w Polsce w latach 2016–2023 stanowiła przedmiot szczegółowej analizy zespołu powołanego w ramach Prokuratury Krajowej w sierpniu 2024 roku. Raport, przygotowany przez zespół złożony z dziesięciu prokuratorów, obejmuje pierwszą część wyników badania 200 wybranych postępowań.
Głównym celem było dokonanie oceny zasadności podejmowanych decyzji i ich zgodności z obowiązującym prawem. Wybór spraw opierał się na rekomendacjach prokuratorów regionalnych, a także zgłoszeniach obywateli oraz organizacji pozarządowych. Analiza ukazała szereg nieprawidłowości w funkcjonowaniu organów ścigania, które często wynikały z podporządkowania interesom politycznym.
Prokuratura w omawianym okresie przeszła znaczące zmiany, głównie za sprawą ustawy z 28 stycznia 2016 roku, która połączyła funkcję Prokuratora Generalnego z urzędem Ministra Sprawiedliwości.
Ustawodawstwo to pozwoliło na powrót do służby prokuratorów powiązanych z partią rządzącą, wcześniej odsuniętych od stanowisk. Przywrócenie ich do aktywnej służby często odbywało się wbrew przepisom, co budziło poważne wątpliwości dotyczące transparentności procesu. Nowy system organizacyjny prokuratury stał się narzędziem wzmacniającym władzę polityczną, pozwalając na instytucjonalne „przekupstwo” poprzez szybkie awanse i przywileje dla lojalnych prokuratorów.
Wprowadzone mechanizmy legislacyjne nie tylko ograniczały niezależność prokuratorów, ale również umożliwiały wykorzystywanie środków prawnych do represji wobec przeciwników politycznych. Szczególną uwagę zwracały zmiany prawne z 2023 roku, które – wbrew pozorom demokratycznych reform – wzmacniały wpływy osób związanych z rządzącym ugrupowaniem.
Sprawy objęte raportem dotyczyły szerokiego zakresu tematów, w tym mowy nienawiści, działań Trybunału Konstytucyjnego, finansowania organizacji powiązanych z większością rządzącą, represji wobec krytyków politycznych oraz działań wymierzonych w obywateli walczących o praworządność.
Część postępowań charakteryzowała się błyskawicznym zakończeniem na korzyść osób związanych z obozem władzy, podczas gdy inne były celowo przewlekane w celu wywarcia presji na przeciwników politycznych.
Przykładem manipulacji było umożliwienie prokuratorom wycofywania aktów oskarżenia w już toczących się procesach. Tę możliwość wprowadzono ustawą z 2016 roku, co pozwoliło na zamykanie niewygodnych spraw przed wydaniem wyroku przez sądy. Zjawisko to wyraźnie ujawniało priorytet polityczny nad rzetelnym rozpatrywaniem spraw.
Raport obnażył liczne przypadki instrumentalnego traktowania prawa. Wiele postępowań prowadzono z naruszeniem przepisów, niekiedy bez jakichkolwiek podstaw faktycznych. Dochodzenia te często miały na celu jedynie udręczenie oskarżonych wieloletnim oczekiwaniem na rozstrzygnięcia sądowe. W szczególności dotyczyło to działań wymierzonych w sędziów, prokuratorów i obywateli zaangażowanych w obronę praworządności.
Często stosowane środki, takie jak przeszukania mieszkań, zatrzymania czy monitorowanie aktywności telefonicznej, były nieproporcjonalne do wagi zarzucanych czynów. Z kolei sprawy dotyczące przedstawicieli władzy kończono błyskawicznie, często bez rzetelnego dochodzenia, co wywoływało efekt systemowej bezkarności wśród polityków i ich sojuszników.
Pierwsza część raportu wskazuje na głębokie problemy w funkcjonowaniu polskiej prokuratury w latach 2016–2023. Analiza wykazała, że wiele postępowań miało charakter polityczny, co poważnie osłabiało zaufanie obywateli do organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Przedstawione wnioski podkreślają konieczność wprowadzenia zmian, które zagwarantują pełną niezależność prokuratorów i transparentność działań prokuratury.
Druga część raportu, obejmująca kolejne sprawy, ma na celu jeszcze pełniejsze przedstawienie systemowych problemów i zaproponowanie rozwiązań zmierzających do odbudowy praworządności w Polsce.
Według raportu, zmiany w funkcjonowaniu polskiej prokuratury w latach 2016–2023 były bezpośrednio związane z osobą Zbigniewa Ziobry, który pełnił funkcję Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego od 2016 roku.
Połączenie tych stanowisk umożliwiło mu skumulowanie władzy nad prokuraturą i wprowadzenie zmian prawnych, które podporządkowały ten organ interesom politycznym. Zbigniew Ziobro oraz osoby z jego bliskiego otoczenia – takie jak Dariusz Barski czy Bogdan Święczkowski – mieli kluczowy wpływ na działania prokuratury, w tym na obsadę stanowisk i decyzje dotyczące postępowań.
Konsekwencje karne i przyszłe postępowania zależą od stanu prawnego i politycznego w kraju. Jeżeli działania opisane w raporcie zostaną uznane za naruszenie prawa, osoby za nie odpowiedzialne mogą teoretycznie odpowiadać karnie. Przestępstwa takie jak nadużycie władzy (np. art. 231 Kodeksu karnego) czy działanie na szkodę interesu publicznego mogłyby skutkować karą pozbawienia wolności.
Link do raportu.
