Wprowadzenie
Celem tego tekstu jest przybliżenie filozoficznych podstaw etyki lewicowej. Początkiem wszelkich rozważań filozoficznych jest pytanie o źródło wiedzy. Tę epistemologiczną część ograniczmy do konstatacji, że przekonania etyczne dotyczące tego, jak żyć, można oprzeć jedynie na empirii. Obiektywizacja tych przekonań jest możliwa wyłącznie za pomocą metod stosowanych w naukach empirycznych.
Imperatyw kategoryczny
Rozważania naukowe powinny dążyć do obiektywizacji, co w przypadku etyki stanowi szczególne wyzwanie. Trudno bowiem ustalić prawdę, która zadowalałaby wszystkich. Immanuel Kant zaproponował w 1785 roku rozwiązanie tego paradoksu, formułując Imperatyw Kategoryczny (niem. Kategorischer Imperativ):
Imperatyw Kategoryczny: Należy postępować według takich reguł jakie samemu uważa się, że powinny powszechnie obowiązywać.
Takie podejście harmonizuje wymiar indywidualny i społeczny. Wymaga ono, byśmy sami przyjęli kryteria, które uważamy za sprawiedliwe, i konsekwentnie się ich trzymali, nawet gdy wiąże się to z kosztami osobistymi, np. w postaci odpowiedzialności czy sankcji. Jednocześnie za nasze wybory ponosimy pełną odpowiedzialność – zarówno przed sobą, jak i społeczeństwem.
Kryterium minimalizacji cierpienia
Etyka, jako dziedzina filozofii, stawia pytanie: „Jak żyć?” Aby formułować odpowiedzi, konieczne jest przyjęcie kryterium, na którym oprzemy wskazania etyczne. Na potrzeby tych rozważań przyjmijmy:
Należy postępować tak, aby minimalizować ilość cierpienia w świecie.
Kryterium to zakłada perspektywę uniwersalną, nakierowaną na maksymalizację dobra wspólnego.
Składowe lewicowości
Lewicowe idee można streścić w haśle Rewolucji Francuskiej: „Liberté, égalité, fraternité”. Są to więc:
- liberalizm (rozumiany jako wolność od nieuzasadnionych ograniczeń),
- egalitaryzm (rozumiany jako równość wobec prawa),
- solidaryzm (rozumiany jako wolę społeczności dbania o tych, którzy sami sobie pomóc nie mogą).
Jako że kierujemy się tutaj kryterium minimalizacji cierpienia, to warto zwrócić uwagę na uzasadnienie tych postulatów względem tego kryterium. W kategoriach społecznych poczucie krzywdy i cierpienia pojawia się, wtedy gdy:
- ktoś nas ogranicza bez ważnego powodu,
- ktoś nas traktuje w sposób gorszy niż kogoś innego,
- mamy życiowo (w niezawiniony sposób) gorszą sytuację niż inni.
Co zrobić w sytuacji, gdy występuje kolizja wartości? Niezbędne jest ustalenie jakiejś ich hierarchii. Wartości liberalne ustępują więc egalitaryzmowi, a równość z kolei ustąpić musi tam, gdzie czyjeś szanse są w niezawiniony sposób nierówne.
Sprawiedliwość społeczna
Czym jest sprawiedliwość? Sprawiedliwość można najprościej zdefiniować przez jej przeciwieństwo – niesprawiedliwość. Oznacza ona krzywdę, czyli cierpienie zawinione przez jednostkę lub grupę ludzi. Sprawiedliwość społeczna odnosi się do równego dostępu do dóbr i przywilejów w społeczeństwie.
John Rawls, kluczowy teoretyk sprawiedliwości społecznej, zaproponował w 1971 roku koncepcję zasłony niewiedzy. Oznacza ona przyjęcie perspektywy, w której nie wiemy, jakie miejsce zajmiemy w społeczeństwie. Takie podejście skłania do formułowania zasad, które nie krzywdzą nikogo. Można to porównać do zasady sprawiedliwego podziału: jeden dzieli, drugi wybiera. Osoba dokonująca podziału dba o jego uczciwość, nie wiedząc, którą część otrzyma.
